เชื่อกันว่าหากจะต่อสู้กับมุมมืดของกระแสโลกาภิวัตน์ที่สร้างความเหลื่อมล้ำให้แก่สังคมไม่ว่าจะเป็นเรื่องการกระจายรายได้ การเข้าถึงและการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ ไปจนถึงวิกฤติทางการเงินที่สามารถแพร่กระจายความเสียหายไปได้ทั่วโลกเพียงแค่เวลาข้ามคืน รวมทั้งการไม่เท่าเทียมกันในการเรียกร้องความเป็นธรรมก็ตาม เราจะพบว่าการต่อสู้กับมุมมืดของความทันสมัยต้องไม่เกาะกับกระแสหลักแต่เพียงอย่างเดียว สังคมจะต้องช่วยกันสร้างกระแสทางเลือกเพื่อถ่วงดุลกับความทันสมัยและกระแสหลักให้ได้
วิถียุติธรรมทางเลือกจึงเป็นวิถีของการที่ชาวบ้านจะเข้าถึงความเป็นธรรมและความยุติธรรมของสังคมไทยในยุคปัจจุบันที่กำลังเลื่อนไหลไปตามกระแสโลกาภิวัตน์หรือความทันสมัยของโลกไร้พรมแดน
ตามหลักการสถิติของนักเศรษฐศาสตร์ประเทศไทยไม่ใช่ประเทศที่ประชากรส่วนใหญ่มีความยากจนอีกต่อไป แต่กระแสของความทันสมัยส่งผลให้ชาวบ้านส่วนใหญ่ก้าวตามไม่ทันคนส่วนน้อยที่พร้อมกว่าและลื่นไหลตามกระแสไปได้ ซึ่งเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นในประเทศที่ยึดถือระบบเสรีทางการค้าทั่วโลก
สังคมไทยยุคสมัยใหม่จึงเกิดความเหลื่อมล้ำในการไขว่คว้าหาความยุติธรรม เนื่องจากชาวบ้านเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมที่เราคุ้นชินกัน คือระบบตำรวจหรือฝ่ายปกครอง รวมไปถึงระบบศาลยุติธรรมได้อย่างไม่เท่าเทียมกันและไม่ทั่วถึง ด้วยสาเหตุต่างๆ นานา
อันดับแรกคือ ความไม่รู้กฎหมายของชาวบ้านส่วนใหญ่ซึ่งรวมไปถึงข้อบังคับ กฎเกณฑ์ ระเบียบ ของทางราชการและที่เขียนไว้ในรูปแบบของกฎหมายประเภทต่างๆ แม้ว่าสาเหตุนี้จะเป็นกันทั่วโลกซึ่งเป็นที่รับรู้กันว่าการจะสอนให้ชาวบ้านรู้กฎหมายเหมือนกับนักเรียนกฎหมายที่ต้องท่องกฎหมายกันอย่างน้อยจนจบปริญญาตรีทางด้านนิติศาสตร์ คงเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้และคงรู้สึกแปลกประหลาดหากกระทำเช่นนั้นเข้าจริงๆ
การไม่รู้กฎหมายของชาวบ้าน ตามความเป็นจริงแล้วเราทราบกันดีว่าไม่อาจตีขลุมไปว่าชาวบ้านไม่รู้วิธีในการแสวงหาความเป็นธรรมและความยุติธรรมเอาเสียเลย ตรงกันข้ามการที่สังคมไทยโดยปกติยังอยู่ได้ด้วยความสงบสุข สามารถทำมาหากินกันได้อย่างเสรีพอสมควรก็เพราะในวิถีชีวิตประจำวันเขาเหล่านั้นมีวิถียุติธรรมอยู่แล้ว คือมีวิธีคิดหรือวิธีการที่หลากหลายแตกต่างกันไปเสียด้วยซ้ำ
รองลงมาคงเป็นการที่ชาวบ้านส่วนใหญ่เข้าไม่ถึงบริการของรัฐในการอำนวยความยุติธรรมและถึงจะเข้าถึงได้บ้าง แต่บริการเหล่านั้นก็ไม่หลากหลายครอบคลุมไปถึงความต้องการของชาวบ้านที่ต้องการความเป็นธรรมในทุกด้านไม่ว่าจะเป็นเรื่องปัญหาปากท้อง ราคาผลผลิตทางการเกษตร การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ เพราะหลายเรื่องไม่จำเป็นต้องถึงโรงถึงศาลและชาวบ้านก็ไม่ต้องการเป็นความกับส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง เพราะเห็นว่าในหลายๆ เรื่องน่าจะหาวิธีการในการอำนวยความเป็นธรรมด้วยกันเองได้และสะดวกมากกว่า
กระบวนการแสวงหาความเป็นธรรมของชาวบ้านไม่ว่าจะเป็นระดับปัจเจกหรือในชุมชนตามวิถีวัฒนธรรมยังมีหลงเหลืออยู่และหลายเรื่องหลายกรณียังคงใช้กันอยู่ และได้รับการพัฒนาโดยชาวบ้านให้มีความทันสมัยและสะดวกสบายมากยิ่งขึ้น
กระแสของกระบวนการยุติธรรมทางเลือกเกิดมานานแล้วก่อนระบบยุติธรรมแบบกระแสหลักซึ่งหมายถึงระบบตำรวจสมัยใหม่ที่ต่อเนื่องไปถึงการฟ้องร้องคดีกันในศาลยุติธรรมที่เราคุ้นเคยกับรูปแบบในทุกวันนี้ ซึ่งมีพิธีการและกระบวนการอย่างเป็นทางการและต้องมีผู้รู้เฉพาะทางมาเป็นผู้ดำเนินการ การฟื้นฟูและพัฒนากระบวนการยุติธรรมทางเลือกจึงต้องถือว่าเป็นกระบวนการของกระแสโลกาภิวัตน์อยู่ในตัว และควรอยู่ในกระบวนการขับเคลื่อนของชาวบ้านเป็นหลักโดยมีรัฐคอยช่วยเหลือเท่านั้น
กระบวนการทางเลือกไม่ได้มุ่งเอาแพ้ชนะหรือชี้ผิดชี้ถูกกันอย่างเอาเป็นเอาตาย เป้าหมายของทางเลือกคือความเป็นธรรม สังคมเลือกแบบไหนและทางไหน รีบหาคำตอบก่อนจะสายไป
